Paylaş:

Karluk adı Çin mənbələrində Geluolu və ya Gelu kimi göründüyü halda, ərəb və fars mənbələrində Halluh və ya Harluk kimi qeyd olunur. Sözün mənşəyi dəqiq bilinməsə də, "qarışıq" və ya "birləşmiş" mənasında olduğu düşünülür. Bu onu deməyə əsas verir ki, karluklar müxtəlif türk tayfalarından ibarət vahid bir quruluş idi.

I Göktürk xaqanlığı dövründə (552-630) karluklar bu dövlətin hakimiyyəti altında yaşamışlar. II. Göktürk xaqanlığı dövründə (682-744) zaman-zaman üsyan qaldırmış, bəzən də müstəqillik uğrunda mübarizə aparmışlar. 744-cü ildə Göktürk xaqanlığının süqutu və Uyğur xaqanlığının yüksəlişi Karlukları yeni dövrə gətirdi.

Karluklar İslam dünyası ilə 8-ci əsrdə təmas qurmağa başladılar. 751-ci ildə baş verən Talas döyüşü karlukların tarixində dönüş nöqtəsi oldu. Abbasilərlə Çinin Tan sülaləsi arasındakı bu müharibədə karluklar müsəlmanların tərəfini tutaraq qələbəni təmin etdilər. Bu hadisə türklərin İslama üz tutmasında və karlukların islamlaşma prosesinə daxil olmasında mühüm amil oldu.

Əsrin sonlarında karluklar Qaraxanlılar dövlətinin əsasını qoyan tayfalardan birinə çevrildilər. Məşhur Karluk hökmdarlarından Bilgə Kul Kadir Xan Qaraxanlıları quraraq Orta Asiyada ilk müsəlman türk dövlətini qurdu. Karlukların İslamı qəbul etmələri ilə türk mədəniyyəti və dövlət quruluşu İslam ünsürləri ilə sintez olundu.

Karluklar köçəri və yarı köçəri həyat tərzinə malik idilər və atlı döyüşlərdə xüsusilə mahir idilər. Onlar həm də oturaq həyatı mənimsəyən ilk türk toplumlarından biri kimi ticarətlə məşğul olurdular. Məlumdur ki, Qaraxanlılar vasitəsilə türk-islam sintezinin formalaşmasında karlukların böyük xidmətləri olmuşdur.

Karluk türkləri türk tarixinin kritik dönüş nöqtələrindən birində iştirak etmiş, həm Göktürk, həm Uyğur dövründə, həm də Qaraxanlılarla İslamın yayılmasında mühüm rol oynamışlar. Onların hərbi uğurları, mədəni irsi və İslamı qəbul etmələri türk dünyasının formalaşmasında həlledici rol oynamışdır.

Karlukların mirası Türk-İslam sivilizasiyasının əsasını qoyan mühüm tikinti materialı kimi günümüzə qədər gəlib çatmışdır.