BAKÜ’NÜN KURTULUŞUNUN 103. YIL DÖNÜMÜ…..

        Azerbaycan toprakları, 1918 yılında Rus, ermeni ve İngiliz devletleri tarafından paylaşılma gayesi ile işgal edilmişti. Bakü’den gelen destek talebine Osmanlı Devleti, birçok cephede düşmanla mücadele halinde olmasına ve elinde yeterli gücü bulunmamasına rağmen kayıtsız kalamamıştı.

BAKÜ’NÜN KURTULUŞUNUN 103. YIL DÖNÜMÜ…..
Mimar Gökhan Demir

BAKÜ’NÜN KURTULUŞUNUN 103. YIL DÖNÜMÜ…..

Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa’ya yeni bir ordu kudurarak Bakü’ye gönderdi. 1918 yılının 15 Eylül’ünde Nuri Paşa’nın komutasındaki Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan güçlerince Bakü, Bolşevik-Taşnak-Bakü Sovyet’i güçleri ve İngiliz ordusu işgalinden kurtarılarak tarihi bir başarıya imza attı. Ayrıca sözleri büyük düşünür ve şair Ahmet Cevad tarafından 1914 yılında yazılan, zaferin kesinleştiği gün dönemin büyük musikisi Üzeyir Hacıbeyli tarafından bestelenen “Çırpınırdın Karadeniz” ilk defa bugün söylendi.

KAFKAS İSLAM ORDUSUNU ENVER PAŞA, AZERBAYCAN SEFERİ İÇİN KURDURDU

  30 Mart 1918 tarihinde Sovyetler Birliği ordusu ve ermeni Devrimci Federasyonu birlikleri, Bakü’ye saldırdı. Azerbaycan’da karşılık olarak savaş ilan etti. Bu süreçte çok sayıda sivil Azerbaycan Türkü öldürüldü. İngilizler ’de Azerbaycan topraklarında söz sahibi olmak arzusu ile ermenilere destek vererek müttefik oldular. Bu büyük saldırı planı Azerbaycan milli meclisi güçlerinin başa çıkamayacağı kadar büyük bir güç barındırıyordu. Azerbaycan Milli Şurası, 4 Haziran 1918’de Batum’da Osmanlı Devleti ile yapmış olduğu askeri ve siyasi sözleşmenin 4. maddesine dayanarak Osmanlı hükumetinden askeri yardım talebinde bulundu.

Bu esnada pek çok cephede düşmanları ile savaşan Osmanlı ordusu Azerbaycan Bakü’ye müstakil bir ordu gönderme gücüne sahip değildi. Ancak Enver Paşa, Azerbaycan Türklerinin yardım çağrısına kayıtsız kalamazdı. İnisiyatif alarak kardeşi Nuri Paşa’yı Bakü’ye gitmesi için görevlendirdi.

https://qha.com.tr/wp-content/uploads/2020/09/Enver-ve-Nuri-Pa-a.jpg

Nuri Paşa; Kars, Ardahan, Iğdır ahalisinden oluşan toplam 12 bin kişiden oluşan Kafkas İslam Ordusu’nu kurdu. Daha sonra da destek için Filistin cephesinden getirilen 106. ve 107. piyade alayı ve 56. topçu alayı ile Kafkas İslam ordusu güçlendirildi ve teçhizat sağlandı.

https://qha.com.tr/wp-content/uploads/2020/09/kafkas-islam-ordusu-2.jpg

 

KAFKASYA’DA RUS-İNGİLİZ-ERMENİ İTTİFAKI KURULDU

Kafkas İslam Ordusu İngilizlerin işgal planının nihai amacı Tebriz üzerinden yürüyerek kuzeydeki Rus ve ermeni birlikleri ile Bakü’yü kıskaç altına almaktı. Nuri Paşa, İngiliz harekât planına göre kendi ordusunun harekât planını revize etti. Iğdır üzerinden Nahcivan’a (Tuzluca) hareket etti. Temel gayesi, kuzeydeki Rus ve ermeni birliklerinin İngilizlerle birleşmesine engel olmaktı. İngilizlerin teçhizat ve asker sayısındaki üstünlüğü gördükten sonra Enver Paşanın emri ile Irak cephesinden Ali İhsan Paşa komutasındaki 4. Kolordu da Tebriz’e doğru hareket etti. Nahcivan’dan gelen Kafkas İslam Ordusu ve Iraktan gelen 4. Kolordu birleşerek İngilizleri Tebriz’den çıkarttılar. Daha sonra İngiliz General Leonelin geri çekilmesi ile Tebriz’de kesin üstünlük sağlanmış oldu.

15 EYLÜL 1918 BAKÜ’NÜN KURTULUŞU

Tebriz’den sonra 8 Haziranda 1918 Hoy şehrine inen Osmanlı Ordusu, ermenileri buradan da çıkardı. Hoy’dan Karabağ’a yürüyerek Karabağ’daki ermeni birlikleri de bertaraf edildi. Bu şekilde Güney ve Kuzey Azerbaycan ilk kez beraber kurtulmuş oldu. Iraktan gelen 4. Kolordu, Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan güçleri Bakü yakınlarında birleştiler. 15 Eylül 1918 günü 30 saat süren zorlu bir muharebenin ardından Bakü teslim alındı.

Enver Paşa bu galibiyeti, “Allah’ın yardımı ile Bakü şehri 30 saatlik şiddetli bir muharebe sonrası 15 Eylül saat 9’da Türk Birliklerinin gücü ile zapt olunmuştur.” diyerek ilan etti.

ÇIRPINIRDI KARDENİZ

Nuri Paşa ordusuyla Bakü’ye girerken, sözleri büyük düşünür ve şair Ahmet Cevad tarafından 1914 yılında yazılan, zaferin kesinleştiği gün dönemin büyük musikisi Üzeyir Hacıbeyli tarafından bestelenen “Çırpınırdın Karadeniz”, yani Azerbaycan’da bilinen adıyla “Selam Türkün Bayrağına” adlı eserin, dudaklarda ilk defa bugün okundu.

SADRİ MAKSUDİ ARSAL: BAKÜ TÜRKİSTAN’IN KAPISIDIR

Bakü’nün kurtuluşunda çok konuşulmayan önemli bir detay da Nuri Paşa’nın Kafkas seferinden önce Kazan Türklerinin lideri Sadri Maksudi Arsal Bey’in Osmanlı’nın Moskova Büyükelçisi Kemal Galip Bey’i ziyaret ederek, Türkistan’ın kapısının Bakü olduğunu ve durumun Enver Paşa’ya iletilmesinin zaruriyetini izah etmesiydi. Büyükelçi Kemal Galip Bey, Enver Paşa’ya verdiği rapor ile belki de Bakü seferinin temeli atmış oldu.

Bu harekât; planlaması, organizasyonu ve galibiyeti ile Güney ve Kuzey Azerbaycan’ın birleşmesi, Güneyde İngiliz, Kuzey’de ermeni ve Rusların mağlup edilmesi, harekâtın ön istihbaratının Kazan Milli Meclisi Başkanı Sadri Maksudi Bey tarafından verilmesi ile düşünce olarak Turan idealinin sahaya geçirilmiş en bariz örneğidir.

  102 yıl önce Anadolu'dan kardeş ülkenin yardımına koşan Mehmetçikler ve komutan Nuri Paşa (Killigil) Azerbaycanlılar tarafından bugün de saygı ve minnetle hatırlanıyor.

"Şehit Mehmetçikler Azerbaycan halkına emanet"

https://www.aa.com.tr/uploads/userFiles/61711173-5fde-465e-9a7e-6afe03048c5b/2020%2FEylul%2Fbaku_1.jpeg

Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı mücadelede 1130 şehit verdi. Azerbaycan'ın Bakü, Şeki, Şamahı, Göyçay, Kürdemir, Neftçala, Hacıkabul ve Guba gibi birçok bölgesinde Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin mezarları bulunuyor.Azerbaycan'ın birçok bölgesinde hem şehit mezarları hem de konakladıkları yerler olarak Kafkas İslam Ordusunun izlerini bulmak mümkün.Bakü'nün en güzel mekânlarından biri olan Dağ üstü Park'ta, Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin sembolik mezarlarının bulunduğu Türk Şehitliği de her gün yüzlerce insan tarafından ziyaret ediyor.Şehitlikte, Edirne'den Kars'a Anadolu'nun tüm bölgelerinden şehit Mehmetçiklerin isimleri yer alıyor. Allah c.c. tüm şehitlerimize rahmet eylesin, mekânları cennet olsun, vatan her daim Azad olsun…..